Çin’in Uzay Faaliyetleri Üzerine…

Çin uzay faaliyetlerine 1956 yılında roket geliştirerek başladı. Her ülke gibi onlar da uzay çalışmalarını insanlık ve barış için yaptıklarını söylüyorlar. Ülkenin ekonomisi ve güvenliği için de bu çalışmalar yapılıyor.

Çin ilk uydusunu 1970 yılında fırlattı. Bundan tam 33 yıl sonra uzaya insan gönderebilen 3. ülke oldular. Bugün için Çin uzay konusunda ciddi projeleri olan ve bu konuda yatırım yapan yetkin ülkelerden biri. Uluslararası Uzay İstasyonu (ISS) projesine dahil olamadığı için kendi uzay istasyonu projesini başlattı.

Tiangong-1 bu istasyonun ilk prototipi idi. Tiangong, kelime olarak “uzay sarayı” manasına geliyor. 8.5 tonluk bu istasyon 2011 Eylül ayından 2018 Nisan ayına kadar dünya çevresinde tur attı. Aslında aktif olarak 2 sene kullanıldı. Shenzhou uydularıyla kenetlenme deneyleri yapıldı. 2016 yılında Tiangong-1 ile irtibat kesildi, istasyon kontrolden çıktı. AFAD bize yazdı, Türkiye üzerine düşme ihtimali var mı, diye. Hesaplar yaptık ancak alınan verilerden kesin hesap yapılamıyordu. Birkaç dakikalık hata Türkiye’yi es geçmesi manasına geliyordu. 2017 sonunda atmosfere girmesi bekleniyordu, 2 Nisan 2018 tarihinde Tahiti’nin kuzey batısında bir yerde atmosfere girdi ve yandı. Bu istasyon birkaç ülke üzerine düşseydi, uzay hukukunda yeni tartışmalar ve gelişmeler olacaktı.

Tiangong-2 istasyonu ise 2016 yılında fırlatıldı. Tiangong-3 istasyonu ise 22 tonluk bir istasyon olacak ve 2022’de fırlatılması planlanıyor.

Çin’in ay yörüngesine giren uydular ve aya yüzeyine inecek modüllerle ilgili de çalışmaları var. Bir taykonotu (Astronot’un Çincesi) da aya göndermeyi planlıyorlar. Bunlar için Long-March serisi roketler geliştirdiler. Shenzhou uzay aracı ile taykonotları uzaya gönderecekler. Chang’e serisi projeler bunun için yapılıyor.

Uzay konusunda her konuda yetkin olmak istiyorlar. Bunun için uzay yatırımları hız kazandı. 2017 yılında 11 milyar dolar harcamışlardı. Bu miktar, onları Amerika’dan sonra ikinci sıraya koydu. Yeni teknolojiler geliştirmek için Ruslarla çalışıyorlar. Özel sektör yatırım yapıyor. Filiz (start-up) firmalar çıkmaya başladı. Mesela ExPace teknoloji firması. Tencent holding Amerika’da Moon Express, Planetary Resources ve World View Enterprises gibi bazı filiz firmalara yatırım yapmaya başladı.

Çin uzay yeteneklerini geliştirmek için bazı konulara daha fazla eğilmeye başladı. İstihbarat, gözetleme, keşif uydularının yanında seyr-ü sefer uydu projesi de yapıyorlar. 2020 yılına kadar bu projeleri bitirmeyi hedefliyorlar. Beidou sistemi ile Amerika’nın GPS uydularına bağımlılıkları azalacak. Çin aynı zamanda Micius adını verdiği quantum haberleşme uydusu yaptı ve 2016 yılında fırlattı. Böylelikle uydu trafiği dinlenemeyecek. Uzun süredir bu konu üzerinde çalışıyorlardı, Pekin ve Şangay arasında yer denemeleri yaptılar. Bu konuda çalışmaları devam ediyor. Gidilecek daha çok yol var.

Çin yörüngedeki uydu sayısı açısından da ikinci sıraya yükselmiş durumdalar.

Çin ordusu 2015 yılında uzay ve siberuzayı bir araya getiren bir kurum kurdu. Stratejik Destek Gücü (Strategic Support Force: SSF) kurum olarak hem uzay yeteneklerini hem de siber dünyanın yeteneklerini bir araya getirmeyi hedefliyor. Zaman zaman Amerikan uydularına yapılan siber attaklar olduğunu biliyoruz. Şimdiye kadar uyduya komut verecek seviyeye gelmediler ama zaman zaman denemeleri haberlerde konu oluyor. 2014 yılının Eylül ayında NOAA uydusunu heklediler, ancak bu konu kendileri tarafından reddedildi.

Çin 2007 yılında kendilerine ait, 865 km irtifada yörüngede fakat işi bitmiş bir meteoroloji uydusunu vurmuştu. ASAT (Anti Satellite) sistemi olarak adlandırılan bu projeye 2000 yılların başında başladılar. 2005 ve 2006 yılında yaptıkları denemelerde başarısız oldular. Çin, şu an bu yeteneğe sahip birkaç ülkeden biri. Bundan bir iki ay önce aynı yeteneği Hindistan göstermişti.

Çin, 2013 yılında ASAT sisteminin gelişmiş versiyonunu denemek istedi. 10.000 km irtifada yapılacak bu deneyi bilimsel bir sebebe dayandırdı. Ancak GEO uyduları riske atacağı için durduruldu. Bu sistemler üzerine çalışması devam ediyor. Herhangi bir irtifada dolanan uyduyu indirecek yeteneklere sahip olmak için çalışıyorlar.

Büyük uydular yaptıkları gibi, küçük uydular üzerine de çalışıyorlar. Büyük uydulardan küçük uyduları fırlatmayı başardılar. Bu bir manada başka uydular için tehlike olabilir. Bilgi isteyenler Google’da aratsın: “Co-orbital ASAT weapon”.

Çin 2013 yılında uydu üzerine takılmış bir robot kolunu test etti. 2016 yılında Aolong-1 uydusu üzerinde de robot kolunu denedi. Çöpleri toplayacağını söyledi.

2016 yılında Tianyuan-1 uydusunu yörüngeye soktu. Bu uydu ile istenen uyduya yakıt ikmali yapabileceğini duyurdu.

Şu an geliştirdikleri lazer sistemleri ile yerden görüntü uydularını kör edebilecek teknolojiler üzerine çalışıyorlar. Yüksek güçlü mikrodalga (HPM: High Power Microwave) silahlar ve uzayda çalışacak nükleer silahlar üzerine de çalışmaları var.

Ayrıca 1990’ların sonunda Ukrayna’dan aldıkları uydu sinyal bozucu (satellite jammer) sistemler üzerine de çalışmaları var. Bu, özellikle üzerinde durdukları bir konu.

Uyduları yerden izlemek için kurdukları sistem de var. Bu konu bizim de gündemimizde.

Derin uzayla ilgili projeleri de var. 2020 yılına kadar Marsa uydu göndermeyi planlıyorlar. Hatta bir asteroide gidip ordan parça getirmeyi düşünüyorlar. Bu tür çalışmalara da yeterince bütçe ve insan kaynağı ayırmış durumdalar.

Uzayın hemen hemen her konusunda insan kaynağını yetiştirmek için programlar başlattılar. Dışardan insan kaynağını çekmek için de teşvikleri var.

Uluslararası işbirliklerine de önem veriyorlar. Bizim de içinde bulunduğumuz APSCO organizasyonu kanalıyla ortak projeler yapıyorlar. Ayrıca ikili anlaşmalarla projeler yapıyorlar. Bunların başında tabii ki Ruslarla yapılan anlaşmalar var. ESA ile anlaşmaları oldu. Dragon programını başlattılar. Fransa, İngiltere, Almanya, İtalya ve Hollanda ile ortak çalışmaları var. Arjantin, Belçika, Endonezya ve Kazakistan gibi uzay konusunda zayıf ülkeler ile de çalışmaları var.

Pakistan’ın haberleşme uydusunu geçmişte Çin’liler yapmıştı. Ayrıca bizim yaptığımız Göktürk-2 uydusunu da Çin’liler fırlatmıştı.

Atom ve hidrojen bombaları geliştirme, füzeler, fırlatma rampaları, uydular, insanlı uzay uçuşları ve ay görevleri gibi çok önemli teknolojik yetkinlikleri var.

Bütün bu yetenekleri bilindiği için bazı konferans ve çalıştaylara Çin’liler kabul edilmiyor. NASA’-‘nın Çinlileri dışarda bırakan bir politikası var: Chinese exclusion policy of NASA.

APSCO faaliyetleri dolayısıyla zaman zaman Çin Uzay Ajansı ile görüşüyoruz. Geçmişte yazdığım yazılardan bunu görebilirsiniz. Yarış nereye gider bilmem ancak uzay konusunda çok güçlü bir irade ile gittiklerine şahidim.

Yazan: Doç. Dr. Lokman Kuzu