Temelini ahilikten alarak 15. yüzyılda ortaya çıkmış olup, 20. yüzyıla kadar etkinliğini devam ettirmiştir. Osmanlı devletinde 13 ve 14. yüzyıllarda doğmuş olan Ahilik sistemine kadar uzanan Lonca Teşkilatı bir esnaf ve zanaatkarların kurmuş olduğu bir teşkilattır. Bu teşkilat içerisinde farklı dallarda çalışan esnaflar ve zanaatkarlar bir arada yer alırdı. Bu teşkilatta belirli kural ve çerçeveler vardı. Bu kurallar sıkı bir disiplin ve ahlak temelinde oluşturulmuştur. Esnafların daha kaliteli ve daha iyi hizmet vermesi ve tüketici haklarının korunabilmesi için teşkilat tarafından sürekli denetlenmiştir.

Osmanlı devletindeki ahilik sisteminin lonca teşkilatına dönüşmesinin en önemli sebebi olarak esnaf ve zanaatkarların arasında gayrimüslim esnafların da sayısal olarak fazlalaşması gösterilebilir. Bu teşkilatta işinde uzman ve becerikli gayrimüslim ustalar da yer bulmuştur. Daha önceleri Müslümanlar Müslümanlardan, gayrimüslimler de gayrimüslimlerden alışveriş yapardı ve bu bir alışkanlık ve adet haline gelmişti. Bu teşkilatta gayrimüslimlerin de yer alması ile birlikte bu adet gün geçtikçe unutulmaya başlanarak, esnaflar arasındaki ayrım ortadan kalkmıştır. Tarih belgeleri araştırıldığında resmi olarak Lonca Teşkilatı hakkında net bilgiler yer almamaktadır. Fakat esnafların işleyişi ile ilgili ilk bilgiler 16. yüzyıl başlarında ikinci Beyazıt kanunnamesinde görülmektedir.

Günümüzde mevcut olan iş sendikaları ile loncalar sıklıkla benzetilmektedir. Fakat bu iki kurumu benzetmek doğru değildir. Çünkü Lonca Teşkilatının işleyişi belirli kurallara ve ahlaka dayalıydı. Daha geniş kapsamlı kuralları mevcuttu. Bu teşkilatın en başında padişah ve sonrasında ise vekili olarak sadrazam bulunurdu.

Lonca Teşkilatının Görevleri

• Lonca Teşkilatı denetmenleri esnafları belirli aralıklarla denetlerdi. Kusurunu tespit ettiği usta ya da çırağa hapis cezası verebilirdi.
• Hatasını tespit ettiği dükkanı bir süreliğine ceza olarak kapatabilirdi.
• Üretilen ürünlerin Lonca teşkilatı tarafından kalite kontrolü yapılırdı. Kalitesiz olarak tespit edilen ürünler nedeniyle esnaf cezalandırılırdı. Bu konuda kısa bir anekdot vermek gerekirse; “Pabucu Dama Atılmak” deyimi de bu teşkilatın uygulamasından ortaya çıkmıştır. Lonca teşkilatı bir denetim sırasında üretilen ayakkabının kalitesiz olduğu tespit edilir ve bu pabuç alınarak dükkanın damına asılarak bu dükkan teşhir edilirdi. İşte bu esnaf için utanç kaynağı olurdu. Bütün aleme ibret olurdu.
• Lonca teşkilatı tüketici haklarının korunması amacıyla üretilen ürünlerin standart ve kaliteyi yüksek tutmuştur. Ayrıca fiyat dengesi de korunmuştur. Ucuz malı çok aşırı fiyata satan veyahut, ürünün ayıbını gizleyen esnafları tespit ederek cezalandırılmıştır.
• Usta ve kalfa ilişkilerini de düzenleyerek, arada oluşacak anlaşmazlık ve musibetlerin oluşmasına sebebiyet vermemiştir.
• Günümüzdeki esnafı ve çalışanların sosyal sigortalar kapsamındaki sigortasını da o dönemde Lonca teşkilatı sağlardı.
• Esnaf bir sıkıntı ya da sorunu olduğu zaman bu teşkilattan yardım talep eder.
• Lonca teşkilatının üyelerinden toplanan aidatlar, bağışlar ortak bir amaç amacıyla esnaflar için (yardım, bağış, zor durum v.b.) kullanılırdı.
• Esnafın yaptığı hatalara göre şiddeti değişen; Öğüt vererek, cereme adında maddi tazminat, dükkan kapatma, dayak cezası, sosyal ve ekonomik dışlama, esnaf teşkilatından çıkarma gibi yaptırımlar uygulanırdı.