Güneş ışınlarının geliş açısı, Dünya yüzeyindeki sıcaklık dağılımı ve gölge boylarının temel belirleyicisidir. Açıkça dik açının (90 dereceye yakın) artması sıcaklık ve aydınlanmayı artırırken, eğik geliş gölge boyunu uzatır ve sıcaklığı düşürmektedir.

Güneş ışınlarının geliş açısı, ışınların yeryüzüne dik veya eğik düşme açısıdır ve sıcaklık dağılımı, gölge boyu ve mevsimlerin oluşumunda temel etkendir. Enlem, Dünya’nın dönme ekseninin eğikliği ve yıl içindeki hareketler geliş açısını belirler. Ekinokslarda (21 Mart, 23 Eylül) güneş ışınları ekvatora dik (90°) gelirken, yaz gündönümünde (21 Haziran) Yengeç Dönencesine, kış gündönümünde (21 Aralık) Oğlak Dönencesine dik düşer. Geliş açısı büyüdükçe güneş ışınları daha dik gelir, birim yüzeye düşen enerji artar, sıcaklık yükselir ve gölge boyu kısalır. Gölge boyu ise geliş açısıyla ters orantılıdır. Bu temel bilgiler, mevsimlerin oluşumunu, gündüz gece süresini ve yerel sıcaklık farklılıklarını açıklamada kullanılır.

Geliş Açısını Etkileyen Faktörler

Dünya’nın Şekli ve Enlem

Ekvator’dan kutuplara gidildikçe geliş açısı küçülür, çünkü küresel yapı eğik gelişe neden olur.​

Dünlük Hareket (Günlük Döngü)

Öğle vakti (yak. 12:00–14:00), Güneş en yüksek açıyla geldiğinden gölge en kısa ve sıcaklık en yüksek olur. Sabah ve akşamda gölge uzar, sıcaklık düşer.​

Yıllık Hareket ve Eksen Eğikliği

Mevsimler oluşur; yaz aylarında ışınlar dönencelere dik gelir, kışın daha eğik gelir. Dönenceler arası bölgelerde her yıl iki kez dik geliş gözlenir, gölge sıfır olur.

Yer Şekli (Eğim ve Bakı)

Güneş’e dönük yamaçlar daha dik açı alır; kuzey yarımkürede güney bakılı, güney yarımkürede kuzey bakılı yamaçlar daha fazla ısınır.​

Hesaplama Yöntemi

Dik Gelen Enlemi Belirleme:

Örneğin 21 Mart ve 23 Eylül’de 0° (Ekvator); 21 Haziran’da 23°27′ K (Yengeç Dönencesi); 21 Aralık’ta 23°27′ G (Oğlak Dönencesi).​

Soru Konumunun Enlemi:

Türkiye’nin en güneyi ≈ 36° K; Ankara ≈ 40° K vb.

Enlem Farkı:

Dik gelen enlem – Soru konumu

Geliş Açısı:

90° – (Enlem farkı)
– Örneğin 21 Mart’ta Türkiye’nin güneyi için 90° – 36° = 54°.​
– 21 Haziran’da 90° – (36° – 23°27′) ≈ 76°27′ ≈ 77°.​

Örnek Uygulamalar

• 23 Eylül, 20° K’da: 90° – |20° – 0°| = 70°​.
• Oğlak Dönencesi (23°27′ G), Yengeç Dönencesi (23°27′ K): Fark = 46°54′; 90° – 46°54′ = 43°6′.​
• Türkiye’ye En Yüksek Açı: 21 Haziran’da ≈ 77°; en uzun gündüz ve en kısa gece yaşanır.

Gölge Boyu İlişkisi

Güneş ışınlarının geliş açısı ile gölge boyu ters orantılıdır. Açı büyüdükçe gölge kısalır; 90° geldiğinde gölge sıfır olur. Bu temel bilgiler, 9. Sınıf Coğrafya’da Güneş ışınlarının geliş açısını anlamak, sıcaklık dağılımını yorumlamak ve gölge boyu hesaplamalarında temel teşkil eder.

KONU HAKKINDA KENDİNİZİ TEST EDİN. SİZİN İÇİN HAZIRLADIĞIMIZ 15 SORULUK TEST İÇİN:

Güneş Işınlarının Geliş Açısı 9. Sınıf Coğrafya Test Çöz