Yüzey anlamı açık olandır, derin anlam yazarının gizli mesajıdır. İyi bir okur, onu tanıyarak anlamaya çalışır, böylece metinden en çok listelemeyi sağlar.

Metnin Yüzey ve Derin Anlamı (6. Sınıf Türkçe)

Bir metnin okunduğunda dikkat edilmesi gereken iki önemli şey vardır: kelimelerin doğrudan anlamı ve yazarın bize iletmek istediği gerçek mesaj. İşte burada devralınan yüzeyin anlamı ve derin anlam giriyoruz. Bu kişinin iyi anlayabilmesi, okumamızın yayılması için çok gerekli. Bazen konuşulanüzden çok farklı şeyler söylenebiliyor kelimelerin arasında gizlenmişçesine.

Yüzey Anlam Nedir?

Yüzey anlamı, bir metnin ilk okuyuşta hemen anladığımız açık anlamıdır. Kelimelerin sözlüğe bakılınca ilk anlamlarıyla yapılmış bu anlatım. Okuyacak kişi kim olursa olsun, yüzeyden aynı şeyi çıkarır. Başka söyleyelim: yüzeyin anlamı, metnin üzerinde yazılı olan, apaçık orada duruyor.

Örneğin “Hava çok soğuktu.” diye bir cümle yazılmışsa, bunun anlamı “dış sıcaklıkları düşüktür” demektir. Bunu okuyan herkes aynı şeyi anlar. İçinde hiçbir gizli anlamın bulunmadığından, açık seçik bir hava durumundan bahsediliyor.

Yüzey anlamının özellikleri şu şekildedir: satırın bir parçası veya başında bulunur, açık ve net bir şekilde verilir, herkes tarafından aynı biçimde anlaşılır. Test sorularında genellikle “Bu metinde hangi bilgi verilmiştir?” ya da “Yazara göre nedir?” gibi sorular sorulur.

Derin Anlam Nedir?

Derin anlamı tam bunun tersidir. Bu, metnin içinde saklı duran, yazarın aslında bize söylemek istediği gizli mesajdır. Sadece yüzey okunduğunda tam olarak anlaşılamaz. İyi düşünüp, yazarın düşüncesini anlamaya çalışmamız gerekir. Yazarın hissettirdikçe bir şey söylemesi, başka şey demesi varsa, onu bulabilmek derin anlamı öğrenilebilirdir.

Hemen bir örnek verelim: “Sınıfın içi adeta buzullar coğrafyalardadır” diye yazılmışsa, burada yüzey anlamı “sınıf çok soğuktu” demek ama derin anlam başka. Yazar sınıfta insanlar arasında donmuş, soğuk bir ortam olduğunu, yani insanların birbirine soğuk davrandığını, sevgisi bitmişse bile kalıyorsunuz ki, anlatıyoriş. Benzetme (buzullar ülkesi) sayesinde anlıyoruz.

Derin anlamının özellikleri nelerdir? Metnin tamamından çıkarılması, açık şekilde belirtilmemesi, yazılması gerekir, yazarın mesajı vardır, okuduğundan biraz farklı şeyler anlatılır (ama ana fikir aynı kalır). Sorularda “Bu metinden ne çıkartıyorsunuz?” ya da “Yazar gerçekten ne demek istemiş olabilir?” gibi sorulardan oluşur.

Basit Bir Örnek ile Karşılaştırma

Bir bütün hikayeyi şöyle anlatalım: Ayşe ve Fatıma uzun yıllar beraber okul arkadaşlarıdır. Bir gün Ayşe, Fatıma’nın kalemini ister. Fatıma kalemi verir ama yüzü asık, konuşmaz, kalem verir hızlı ve kısacık hareketleri vardır.

Yüzey anlamı burada nedir? Ayşe kalemini iştir, Fatıma kalemini parçalayın. İşlem tamamlandı. Kelimelerin harfharf anlamı budur.

Ama derin anlamı? Fatıma’nın hızlı hareketi, asık yüzü, konuşmaması çeşitli şeylerin gösterebilmesi. Belki Fatıma kızgındır, belki de Ayşe onu incitmişse bile kalırsın ki veya aralarında sorun vardır. Yazarın (bu hikayeyi anlatan kişinin) gerçekten söylemek istediği de şudur: “Arkadaşlar arasında sorun var, suskunluk var, samimilik yok.” Bunu bulabilmek derin anlamının anlaşılmasıdır.

Neden Her İkisini de Bilmeliyiz?

Okuyunca sadece yüzeyin anlamını alırsak, hikaye hakkında tam bilgi sahibi olamayız. Yazarın gerçekte ne yapmayı yaptığını kaçırırız. Kaliteli bir okuma, derin anlamda dikkat eder, altında nelerin yattığını gösterir. Özellikle edebiyat alanında, yazarın hayatında anlamada, karakterlerin farklılıklarıde ayrışmada bu çok önemli olur. Gözümüze saklamayı iyi okumak, sorular sormak, yazarın neden bu kelimeleri içermesini sağlamak gerekir. Böylece metni gerçekten “okumuş” olacağız.